दसरा म्हटलं की रावणाचा पराभव आणि चांगल्याचा विजय ही परंपरागत मांडणी आपल्याला आठवते. परंतु या सणाचा गाभा “सीमोलंघन” यात आहे. केवळ रणांगणावरची सीमा नव्हे, तर जीवनातील बंधने, समाजातील रूढी, विचारांची चौकट आणि प्रगतीला अडथळा ठरणाऱ्या अडसरांचा भंग करणे – हा त्यामागचा गाढ संदेश आहे.
मागील दशकात भारताने अनेक पातळ्यांवर सीमोलंघन केले. डिजिटल व्यवहार हे त्याचे ठळक उदाहरण. UPI ने छोट्या चहावाल्यापासून मोठ्या उद्योगांपर्यंत सर्वांना रोखरहित जग दाखवले. तंत्रज्ञानाचा वापर करून ग्रामीण ते शहरी सर्व समाज घटकाने आर्थिक समावेशनाकडे वाटचाल केली. त्याचप्रमाणे ओटीटी प्लॅटफॉर्ममुळे प्रादेशिक भाषेतील कला जागतिक स्तरावर पोहोचल्या. महिलांनी सैन्यात, क्रीडाक्षेत्रात आणि उद्योगात केलेले सीमोलंघन हेही प्रेरणादायी ठरले.
क्रीडाक्षेत्रातही सीमोलंघनाची अनेक उदाहरणे दिसली. ऑलिंपिक आणि आशियाई स्पर्धांमध्ये भारतीय खेळाडूंनी ऐतिहासिक कामगिरी करून नवे विक्रम प्रस्थापित केले. परंपरेने क्रिकेटपुरते मर्यादित भासणारे भारतीय क्रीडाजगत आता बॅडमिंटन, कुस्ती, अॅथलेटिक्स, शूटिंग आणि फुटबॉलपर्यंत विस्तारले आहे. महिलांचा क्रीडाक्षेत्रातील दमदार प्रवेश हीदेखील नव्या पिढीला उर्जित करणारी गोष्ट ठरली आहे.
मात्र पुढचे दशक केवळ भौतिक प्रगतीचे नसून मानसिक आणि मूल्याधारित सीमोलंघनाचे असावे. आजही शिक्षण पद्धतीत परीक्षा-आधारित दृष्टिकोन घट्ट बसलेला आहे; तो मोडून कौशल्यकेंद्री व संशोधनकेंद्री शिक्षणाकडे झेप घेणे आवश्यक आहे. मानसिक आरोग्यावरील गैरसमज व संकोच दूर करून संवादाच्या माध्यमातून नवे सीमोलंघन करणे गरजेचे आहे. पर्यावरणाचा विनाश थोपवून शाश्वत विकासाकडे वाटचाल करणे हा प्रत्येकाचा संकल्प असावा.
दसरा आपल्याला दरवर्षी आठवण करून देतो की रावण हा बाह्य शत्रू नसतोच. तो आपल्या मनात असलेली भीती, आळस, न्यूनगंड, नकारात्मकता ही असते. खऱ्या सीमोलंघनाचा अर्थ म्हणजे ह्या अदृश्य राक्षसांवर विजय मिळवून नव्या संधींच्या दिशेने आगेकूच करणे.
आजचा दसरा उत्सवापुरता मर्यादित न राहो; तो नव्या शक्यता शोधण्याचा, नव्या उंची गाठण्याचा आणि सामूहिक प्रगती साधण्याचा प्रेरणादायी क्षण ठरो. सीमोलंघनाच्या या वाटचालीत प्रत्येकाने एक पाऊल पुढे टाकले, तर पुढचे दशक अधिक तेजस्वी, आत्मविश्वासपूर्ण आणि सकारात्मक घडेल – हाच या सणाचा खरा विजय.
संदीप जयश्री नरेश जगे
